କିପରି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ଧ୍ୟାନ କରିବେ?
ପ୍ରାୟ ୨୫୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ, ସତ୍ୟର ସନ୍ଧାନରେ ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧ ଉତ୍ତର ଭାରତର ଏକ ଶାନ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଏକ ଗଛ ତଳେ ବସିଥିଲେ। ସେ ସତ୍ୟର ସନ୍ଧାନ ନ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରୁ ଉଠିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲେ। ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ, ବୁଦ୍ଧ ମାନବ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ଶେଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ, ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତି ହାସଲ କରି ତାଙ୍କର ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ଶୃଙ୍ଖଳା, ଏକାଗ୍ରତା ଏବଂ ସତ୍ୟ ପ୍ରତି ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ପାଇଁ ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଥିଲେ।
ଧ୍ୟାନ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ‘ଜ୍ଞାନ’ ହାସଲ କଲେ।
ଆଧୁନିକ ଦୁନିଆରେ, ଧ୍ୟାନ କରିବାର ଏହି ତିନୋଟି କୌଶଳ ଯାହା ଧର୍ମ କିମ୍ବା ବିଶ୍ୱାସ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଅଭ୍ୟାସ କରିପାରିବେ ଏବଂ ଉପକୃତ ହୋଇପାରିବେ। ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଧ୍ୟାନ କରିବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇଥିବା 84,000 ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ମଧ୍ୟରୁ, ଏହି ତିନୋଟି ଆଧୁନିକ ଦୁନିଆର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ।
1) ଏକ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ମାଷ୍ଟର ଭିଜୁଆଲାଇଜେସନ୍: ଧ୍ୟାନ କରିବାର ପ୍ରଥମ ପଦ୍ଧତି ପାଇଁ, ଆପଣଙ୍କୁ ଏକ ଶାନ୍ତ କୋଠରୀ, ଆପଣଙ୍କ ଗୁରୁଙ୍କ ଚିତ୍ର ଏବଂ ଧ୍ୟାନ ଆବଶ୍ୟକ ହେବ। ଗୁରୁ ଆପଣ ଯାହାକୁ ଗୁରୁ କିମ୍ବା ଈଶ୍ୱର ଭାବରେ ବିବେଚନା କରନ୍ତି, ଯେପରିକି ଯୀଶୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ, ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧ, ଭଗବାନ ଶିବ କିମ୍ବା ଯେକୌଣସି ଦେବତା ଯାହାକୁ ଆପଣ ଆପଣଙ୍କର ମାଲିକ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରନ୍ତି, ସେ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇପାରନ୍ତି। ଆପଣଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ହେଉଛନ୍ତି ଅସ୍ତିତ୍ୱର ପରମ ସତ୍ୟ ପାଇଁ ଆପଣଙ୍କର ସଂଯୋଗ। ଏକ ଶାନ୍ତ ଏବଂ ସଫା କୋଠରୀରେ, ଆପଣଙ୍କ ପିଠି ସିଧା ଏବଂ ଗୋଡ ମୋଡ଼ି ବସି ବସନ୍ତୁ। ଆପଣଙ୍କ ଶରୀର, ଆତ୍ମା ଏବଂ ମନକୁ ଆରାମ ଦିଅନ୍ତୁ। ଗଭୀର ନିଶ୍ୱାସ ନିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଧୀରେ ଧୀରେ ମନର ଏକ ଶାନ୍ତ ସ୍ଥିତିକୁ ଯାଆନ୍ତୁ।
ତା’ପରେ, ଆପଣଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ସନ୍ଦେହକୁ ଧରି ରଖନ୍ତୁ। ଆପଣଙ୍କ ଗୁରୁଙ୍କ ଚିତ୍ରକୁ ଆପଣଙ୍କ ଆଖି ସ୍ତରରେ ଧରି ରଖନ୍ତୁ। ହାଲୁକା ଭାବରେ ଦେଖନ୍ତୁ ଏବଂ ତାଙ୍କ ମୁହଁକୁ ଆପଣଙ୍କ ଧ୍ୟାନ ଦିଅନ୍ତୁ। ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଧରି ରଖନ୍ତୁ ଏବଂ ଆପଣଙ୍କ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଆପଣଙ୍କୁ ସଚେତନ ଅବସ୍ଥାକୁ ନେଇଯିବାକୁ ଦିଅନ୍ତୁ ଯାହା ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ଧ୍ୟାନ ଦ୍ୱାରା ହାସଲ କରାଯାଇପାରିବ। ତା’ପରେ ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ଚୁପଚାପ୍, ଶାନ୍ତିରେ, ଆପଣଙ୍କ ଗୁରୁଙ୍କ ସହିତ ଛାଡ଼ିଦିଅନ୍ତୁ।
2) ମନ୍ତ୍ର ପାଠ ଧ୍ୟାନ: ଦ୍ୱିତୀୟ ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ମନ୍ତ୍ର ପାଠ ଧ୍ୟାନ ଯାହାକୁ ମନକୁ ମନ୍ତ୍ର ସହିତ ଏକ କରିବା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇପାରେ। ମନ୍ତ୍ରକୁ ‘ଯାହା ମନକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ’ ଭାବରେ ପରିଭାଷିତ କରାଯାଇପାରେ। ଏହି ଧ୍ୟାନ ଅଭ୍ୟାସ କରିବା ପାଇଁ, ଆପଣଙ୍କ ପିଠି ସିଧା କରି ହାତ ଯୋଡ଼ି ଏକ ଶାନ୍ତ କୋଠରୀରେ ବସନ୍ତୁ। ଆପଣଙ୍କ ଶରୀର, ମନ ଏବଂ ଆତ୍ମାକୁ ଆରାମ ଦିଅନ୍ତୁ। ଗଭୀର ନିଶ୍ୱାସ ନିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆଖି ବନ୍ଦ କରନ୍ତୁ। ଏବେ, ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଆପଣଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ କଳ୍ପନା କରନ୍ତୁ ଏବଂ ଆପଣଙ୍କ ପସନ୍ଦର ଯେକୌଣସି ମନ୍ତ୍ର ପାଠ କରନ୍ତୁ। ଗଭୀର ଧ୍ୟାନ ସହିତ ମନ୍ତ୍ରକୁ ନୀରବରେ ପାଠ କରନ୍ତୁ। ମୁଁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ‘ଗାୟତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ର’ କିମ୍ବା ପଦ୍ମସମ୍ଭବ ମନ୍ତ୍ର’ ସୁପାରିଶ କରେ ଯାହା ‘ଓମ୍ ଆହ ହମ୍ ବଜ୍ର ଗୁରୁ ପଦ୍ମ ସିଦ୍ଧି ହମ୍’ ଭାବରେ ପଢ଼ାଯାଏ। ଏହି ମନ୍ତ୍ରରେ ଆମ ଚାରିପାଖର ବାତାବରଣକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ଶକ୍ତି ଅଛି ଏବଂ ଏହା ମୋ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଧ୍ୟାନର ସବୁଠାରୁ ପବିତ୍ର ରୂପ।
3) ଶ୍ୱାସ ଧ୍ୟାନ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଅନ୍ତୁ: ତୃତୀୟ ଏବଂ ଶେଷ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ହାଲୁକା ଏବଂ ମନର ସହିତ ଆପଣଙ୍କ ଧ୍ୟାନକୁ ଆପଣଙ୍କ ନିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ରଖିବା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଯିହୁଦୀ ଧର୍ମରେ ନିଶ୍ୱାସକୁ ରୁଆ କୁହାଯାଏ ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଆତ୍ମା ଯାହା ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ। ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ, ନିଶ୍ୱାସ କିମ୍ବା ସଂସ୍କୃତରେ ‘ପ୍ରାଣ’କୁ ମନର ବାହନ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଆମ ମନ ଉପରେ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ।
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ, ଆପଣଙ୍କ ପିଠି ସିଧା କରି ଏବଂ ଗୋଡ଼କୁ ମୋଡ଼ି ଧ୍ୟାନ ମୁଦ୍ରାରେ ବସନ୍ତୁ। ଆପଣଙ୍କ ହାତକୁ ଆପଣଙ୍କ କୋଳରେ ଆରାମ ଦିଅନ୍ତୁ କିମ୍ବା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଏକାଠି ଯୋଡ଼ନ୍ତୁ। ଆପଣଙ୍କ ମନ, ଶରୀର ଏବଂ ଆତ୍ମାକୁ ଶାନ୍ତ କରନ୍ତୁ। ଏବେ ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ନିଶ୍ୱାସ ନିଅନ୍ତୁ, ଯେପରି ଆପଣ ସାଧାରଣତଃ କରନ୍ତି। ନିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ଆପଣଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ରଖନ୍ତୁ। ନିଶ୍ୱାସ ନେବା ସମୟରେ କଳ୍ପନା କରନ୍ତୁ ଯେ ଆପଣଙ୍କ ମୁହଁ ଦେଇ ଆପଣଙ୍କ ଭିତରେ ସକାରାତ୍ମକ ଏବଂ ଭଲ ସ୍ପନ୍ଦନ ଯାଉଛି ଏବଂ ନିଶ୍ୱାସ ଛାଡ଼ିବା ସମୟରେ, ଆପଣ ନିଜକୁ ଛାଡି ଦେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ସନ୍ଦେହ, ଭୟ, କ୍ରୋଧ, ଅହଂକାର ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ ନକାରାତ୍ମକତାକୁ ମୁକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି। ନିଶ୍ୱାସକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦେଖିବା ଅପେକ୍ଷା ନିଜକୁ ଏହା ସହିତ ଏକ ହେବାକୁ ଦିଅନ୍ତୁ, ଯେପରି ଆପଣ ଏକ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି।
4) ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଧ୍ୟାନ ତ୍ରିମୂର୍ତ୍ତି: ଏହି ତିନୋଟି ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକକୁ ସମାନ କ୍ରମରେ ଏକତ୍ରିତ କରାଯାଇ ଗୋଟିଏ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ୟାନ ଗଠନ କରାଯାଇପାରିବ। କେବଳ 10-15 ମିନିଟ୍ ପାଇଁ ଏହି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦ୍ଧତି କରନ୍ତୁ ଏବଂ ତା’ପରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପଦ୍ଧତିକୁ ସ୍ୱିଚ୍ କରନ୍ତୁ। ଆପଣ ଆପଣଙ୍କ ଅନୁସାରେ ସମୟ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରିବେ। ଯେତେବେଳେ ଏହି ସମସ୍ତ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ଭାବରେ ଯୋଡ଼ାଯାଏ, ପ୍ରଭାବ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ।
ଧ୍ୟାନ ଏକ ଅଭ୍ୟାସ ଯାହା କାହା ଉପରେ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ଧ୍ୟାନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସମୟ, ଧୈର୍ଯ୍ୟ, ଏକାଗ୍ରତା, ଶୃଙ୍ଖଳା, ସଚେତନତା, ଧ୍ୟାନ, ସ୍ପଷ୍ଟତା ଏବଂ ଶେଷରେ ସମର୍ପଣ ଆବଶ୍ୟକ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଅସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ଯଦି ଆପଣ ଅଭ୍ୟାସ ଜାରି ରଖନ୍ତି ଏବଂ ନିଜ ପ୍ରତି ସଚ୍ଚୋଟ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ଆପଣ ଏହି କଳାରେ ଅତିଶୀଘ୍ର ଆୟତ୍ତ କରିପାରିବେ। ଏପରି ଅଗଣିତ ଘଟଣା ଘଟିଛି ଯେଉଁଠାରେ ଲୋକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଧ୍ୟାନରୁ ଉପକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଆପଣ ମଧ୍ୟ ଉପକୃତ ହୋଇପାରିବେ।
Have a news story, an interesting write-up or simply a suggestion? Write to us at info@oneworldnews.in
